خواص کلپوره همدانی (مریم نخودی همدانی) در طب سنتی

کلیات گیاه شناسی

نام علمی: Teucrium polium

فارسی: کلپوره همدانی، مریم نخودی همدانی

عربی: مسک الجن، حشیشه الريح

انگلیسی: Poleigamander

فرانسه: Germandree pouliot

گیاهی است علفی، پایا، پرشاخه به ارتفاع ۱۰ تا ۳۵ سانتیمتر و دارای ظاهر سفید پنبه ای که معمولا در نواحی بایر، سواحل سنگلاخی و ماسه زارهای نواحی جهان می روید. برگهای آن باریک، دراز و پوشیده از کرکهای پنبه ای و در هر دو سطح پهنک است. گلهایی به رنگهای سفید، سفید مایل به زرد و یا زرد و حتی ارغوانی دارد. این حالت متغیر بودن، نه تنها در رنگ گل بلکه در وضع ساقه گیاه که به صورت پرپشت و پرشاخه و یا به حالت خوابیده در می آید نیز دیده می شود. زمان گل دادن آن با توجه به شرایط محیط زندگی، بین خرداد و مرداد ماه است. زنبور عسل به علت وجود نوش در گلهای آن به سمت این گیاه جلب می گردد.

استفاده از این گیاه به طوری که در کتب دارویی قدیمی آمده است، به زمان های دور نسبت داده می شود. بقراط، دیوسکورید، پلین و جالینوس از این گیاه در آثار خود نام برده اند. عصاره این گیاه محتوی مواد موثره زیره است. قسمت مورد استفاده گیاه، سرشاخه گلدار گیاه است.

ترکیبات شیمیایی

ترپنوئیدها، گلیکوزید، متوکسی جنگوانین و اسانس فرار که بیشترین مواد این اسانس، ژرماکرن D ، B ، بتاکاریوفیلن، هومولن و کاریوفیلن اکساید می باشد.

خواص کرفس

• مصرف عصاره این گیاه به مقدار ۱۲۵ میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن به مدت ۶ هفته قند خون را مختصرا کاهش می دهد.
• سرشاخه های گلدار گیاه اثر مقوی، نیرو دهنده و ضد تشنج دارد و اگر گرد آن وارد بینی شود، مخاط بینی را تحریک کرده و ایجاد عطسه می نماید.
• مصرف آن در رفع سردرد، ضعف عمل دستگاه تغذیه، بیماری های دستگاه تناسلی / ادراری و تأخیر یا عدم وقوع قاعدگی به علت ضعف کلی موثر می باشد.
• اثر ضد تشنج دارد.
• از این گیاه تلخ در ایران و هندوستان برای رفع درد ناحيه قلب استفاده می شود.
• تب بر است و از جوشانده گیاه در آب و یا خیساندن و یا دم کرده آن در آب، در موارد سرماخوردگی مصرف می شود.
• در کرمان نیز برای رفع ناراحتی هاضمه و دل درد از آن استفاده می کنند.

اثرات فارماکولوژیکی کرفس:

اسانس کلپوره دارای خاصیت ضد اسپاسم قوی بر روی انقباضات ایجاد شده توسط استیل کولین و کلرور پتاسیم می باشد. تأثیر این اسانس بر مهار هر دو نوع انقباض، مزیت این گیاه را نسبت به آتروپین و هیوسین که تنها بر روی انقباضات ناشی از استیل کولین موثر هستند را نشان میدهد. در ضمن برای فلاونوئیدهای موجود در فرآورده لوتئولین ۷-۵ گلیکوزید) نیز اثرات آنتی اسپاسمودیک گزارش شده است.

مکانیسم اثر کرفس

سیستم اعصاب پاراسمپاتیک از جمله سیستم های عصبی خودکار بدن است که می انقباض و حرکات دستگاه گوارش می باشد. استیل کولین یک حامل شیمیایی است که با ترشح از انتهای اعصاب پاراسمپاتیک، سبب بروز اثرات این اعصاب بر اندام های مختلف می شود. بنابراین یک داروی آنتاگونیست استیل کولین می تواند مانع اثرات این ماده در اندام مورد نظر شود و اثرات استیل کولین را معکوس نماید. مواد موثره گیاه کلپوره آنتاگونیست استیل کولین می باشد. این مواد با مهار کانال های کلسیم، مانع از ورود کلسیم از مایع خارج سلولی به داخل غشاء پایانه های عصبی در هنگام دپولاریزاسیون مرحله ای که به علت ورود یون های سدیم با بار مثبت، پتانسیل الکتریکی داخل غشاء به سمت مثبت میل میکند) شده و جلوی آزاد شدن استیل کولین را از وزیکول های التهابی عصب گرفته و در نتیجه امکان انتقال پیام عصبی در طول مسیر نورونها و نیز انتقال پیام عصبی به ماهیچه های صاف دستگاه گوارش از بین رفته یا حداقل کاهش می یابد. در نتیجه دارای اثرات آنتی اسپاسمودیک می باشد.