انواع وسواس و درمان آن
وسواس نوعی اندیشه، فکر، تصور، احساس یا حرکت مکرر زیان آوری است که با نوعی احساس اجبار و ناچاری ذهنی و علاقه به مقاومت در برابر آن همراه است.
وان شناسان، وسواس را نوعی بیماری می دانند که تعادل روانی و رفتاری را از بیمار سلب کرده و او را در سازگاری با محیط دچار مشکل می کند و این بی تعادلی و اختلال، صورتی آشکار دارد. روانکاوان، وسواس را نوعی غریزه واخورده و ناخودآگاه معرفی می کنند و آن را حالتی میدانند که در آن، فکر، میل یا عقیدهای خاص وجود دارد (که اغلب وهم آمیز و اشتباه است).
وسواس، آدمی را در بند خود می گیرد، آن چنان که اختیار و اراده را از او سلب کرده و بیمار را مجبور می کند که حتی رفتاری را بر خلاف میل و خواسته اش انجام دهد و بیمار هرچند به بیهودگی کار با افکار خود آگاه است، اما نمی تواند از قید آن رهایی یابد.
- وسواس فکری
این وسواس خود را به صورت های مختلف نشان می دهد. برخی از نمونه های آن به این شرح است:
الف - اندیشه درباره بدن: در این حالت، بخش مهمی از اشتغالات ذهنی و فکری بیمار، متوجه بدن او است. او پی در پی به پزشک مراجعه می کند و درصدد به دست آوردن دارویی جدید برای سلامت بدن خود است.
ب- رفتار حال یا گذشته: برای نمونه، او در این باره می اندیشد که چرا در گذشته چنین و چنان کرده است؟ آیا حق داشته فلان کار را انجام دهد یا نه؟ آیا امروز که مرتکب فلان عمل می شود درست می اندیشد یا نه؟ تصمیمات او روا است یا ناروا؟
ج - اعتقادات: گاهی فکر وسواسی، زمینه را برای تضادها و مغایرتهای اعتقادی او فراهم می کند و مسائلی از قبیل: زندگی و مرگ، خیر و شر، وجود خدا و پذیرش یا طرد مذهب، ذهن او را به خود مشغول می کند.
د- اندیشه افراطی: گاهی وسواس در مورد امری به صورت افراط در قبول یا رد آن است با این که بیمار، خلاف آن را در نظر دارد. در این حالت، گویی اندیشه مزاحمی بر او مسلط است و او را به دفاع از اندیشه ای نادرست ناگزیر می سازد، بدون این که آن مسئله، کوچکترین ارتباطی با زندگی او داشته باشد؛ به عنوان مثال، در مورد دارویی عقیدهای افراطی پیدا می کند، به طوری که طول عمر و رشد خود را در گرو مصرف آن دارو می داند؛ اگرچه به نتیجه ای دست نیابد.
- وسواس عملی
الف - شستشوی مکرر: مردم بر حسب عادت، تنها همین امر را وسواس میدانند و این بیماری نزد زنان رایج تر است.
ب- رفتار منحرفانه: جلوه آن در مواردی مانند دزدی صورت می گیرد و حتی در افرادی دیده میشود که هیچ گونه نیاز مادی ندارند.
ج- دقت وسواسی: نمونه اش را در منظم کردن دکمه لباس و... می بینیم و گویی از این امر، احساس آرامش میکند.
د- شمردن: مثل شمردن نرده ها، با اصرار بر این که اشتباهی در این امر صورت نگیرد.
ه- راه رفتن: گاهی وسواس ها به صورت راه رفتن اجباری است. شخص از این سو به آن سو راه می رود و اصرار دارد که تعداد قدمها معین و طبق ضابطه باشد؛ به عنوان مثال، فاصله بین دو نقطه از ۱۰ قدم تجاوز نکند و از آن هم کمتر نباشد.
- وسواس ترس
صورتهای آن عبارت اند از: ترس از آلودگی، ترس از مرگ، ترس از دفع، ترس از محیط محدوده، ترس از امری خلاف اخلاق و ترس از تحقق نیافتن آرزو.
- وسواس الزام
در این نوع وسواس، فرد نمی تواند خود را از انجام دادن عمل یا فکری بیرون آورد و در صورت رهایی از آن فکر و خودداری از آن عمل، در او تنش پدید خواهد آمد. وسواس در چه کسانی بروز می دهد؟
الف- در مورد سن: تجربه زندگی عادی افراد نشان میدهد که وسواس، همگام با بلوغ و اوج شهوت در افراد شروع میشود و به تدریج رشد میکند. اگر در آن ایام، شرایط برای درمان مساعد باشد، بهبودهای نسبی و دورهای پدید می آید؛ وگرنه بیماری، سیر مداوم و رو به رشد خود را خواهد داشت تا جایی که خود بیمار به ستوه می آید.
ب - در مورد هوش: بررسی ها نشان می دهد که وضع هوشی افراد وسواسی در سطحی متوسط و حتی بالاتر از حد متوسط است. افراد وسواسی که هوش اندک یا ضعیف داشته باشند بسیار کم اند. بر این اساس، رفتار آنها نباید حمل بر کم هوشی آنها شود.
ج- شخصیت و محیط: تجربه نشان داده است، کسانی که در زندگی شخصیشان حساس ترند، امکان ابتلایشان به بیماری وسواس بیشتر و غلبه وسواس بر آنها زیادتر است. این بیماری بین فرزندانی که والدینشان به شکل معمول محک می کنند، بیشتر دیده میشود.
بر اساس پاره ای از تحقیقات، شخصیت والدین و حتی صفات ژنتیکی و روان همگن خویی و محیطی در این امور مؤثر است. به همین سبب، وسواس دوقلوهای یکسان بیشتر دیده می شود؛ اگر چه ریشه های اساسی و کلی این ام مشهود نیست.
وسواس نوعی هیستری است که هم در جوامع عقب مانده و هم در جوامع به ظاهر متمدن و پیشرفته و حتی بین افراد هوشمند نیز دیده میشود.
ریشه های خانوادگی وسواس
الف - وراثت: برخی تحقیقات نشان میدهد که حدود ۴۰٪ وسواسیها این بیماری را از والدین خود به ارث می برند.
ب - تربیت:
- دوران کودکی: ۵۰. این بیماری در سن کودکی و نوجوانی پایه گذاری می شود و تاریخچه آنها حاکی از دوران کودکی ویژه ای است که در آن، کشمکشهاء مقاومتها و سرسختیهای فوق العاده ای وجود داشته و کودک در برابر خواسته های بزرگ ترها تاب مقاومت ندارد.
- شیوه تربیت: برای شیوه تربیت والدین، نقش فوق العاده ای باید قائل شد.
