گیاه کورک Kavark یا کبر مفید برای طحال و کبد
کلیات گیاه شناسی
کتب طب سنتی فارسی با نامهای: کبر، کورک، کورز، کورزه، کور و در عربی با نام کتار و به سریانی به نام قبار نام برده می شود. به فرانسوی Caprier و در زبان انگلیسی Caper bush گفته می شود. نام علمی آن .Capparis spinosa L می باشد. ا درختچه ای پرشاخه است از خانواده Capparidaceae است.
غنچه های این درختچه ها را که ترشی می اندازند و خورده می شود نیز کورز، کورک و کر او به فرانسه Capre می نامند. واریته ای از این گیاه با نام علمی paris spinosa .var Canescens Cosson که مترادف آن C . herbacea Willd می باشد.
میوه آن به فارسی به نام خیار کبر و خیار شنگ معروف می باشد.
کورک درختچه ای است با شاخه های پوشیده از کرک و برگ های بزرگ متقابل با کنار صاف، بیضی، دراز، نوک تیز و به رنگ سبز روشن که در بین برگ دو زائده کوچک خان وجود دارد. گل های آن سفید و دارای چهار قسمت است. گلهای آن درشت و در حدود ۶۰ سانتی متر بلندی هر گل است. این گیاه بومی مناطق گرمسیر آسیا می باشد و در هندوستان می روید و در ایران نیز در دامنه های کم ارتفاع البرز، هرزویل، شیراز و بلوچستان می روید. نام محلی آن در فارس کورک می باشد. فلورا ایرانیکا گونه هایی را که در ایران می رویند را واریته هایی از گونه C . spinosa می داند.
تکثیر این درختچه از طریق قلمه است. طول متوسط قلمه در حدود ۲۵ سانتی متر که در حدود ۳-۲ سانتی متر آن را قسمت چوبی تشکیل میدهد و پس از تولید ریشه، آن را به محل اصلی منتقل می نمایند.
یک درختچه کورک (کبر) ممکن است تا سی سال عمر کند. از شاخه کورک با گل جوانه و غنچه های آن می توان برای ترشی استفاده کرد و همه ساله پس از برداشت آنها می توان از برگ و سرشاخه های آن نیز به عنوان علوفه گوسفند و بز استفاده کرد ولی در مواردی که استفاده گیاه از نظر طبی باشد، از میوه، ریشه و پوست آن استفاده می شود.
واریته ای که خیار شنگ است، در شمال ایران در دامنه های البرز، جاده فیروزکوه، مازندران، در اطراف تهران، اراضی ناکاشت، آذربایجان در مرند، خوی، غرب در تفرش، نهاوند، اراک، گلپایگان، کرمانشاه در کوه پرو و در جنوب در اطراف آبادان و مناطق مرزی ایران و عراق و در گوتوند و شوش می روید.
خیار شنگ یا خیار کبر کمی از میوه بلوط بزرگتر و در ابعاد یک خیار کوچک است. ابتدا رنگ آن مانند خیار سبز روشن است ولی پس از رسیدن، مغز آن سرخ رنگ و تخم آن زرد و همراه با رطوبت و طعم آن کمی شیرین و کمی تلخ و گس و هر قدر بیشتر رسیده باشد، تلخی و گسی آن کمتر و شیرینی آن بیشتر است.
ریشه آن سفید، بزرگ و طولانی و پوست آن ضخیم و اغلب بعد از خشک شدن از مغز چوبی آن جدا می شود و طعم آن تلخ است. غنچه های نارس گل آن را در آب نمک انداخته و تلخی آن را می گیرند و بعد در سرکه ترشی می اندازند که خیلی لذيذ است.
ترکیبات شیمیایی:
از نظر ترکیبات و مواد عامله غنچه های نارس گل آن، شامل: گلوکوزید و روتین ۱ است و در حدود ۴ درصد نیز پنتوزان دارد (بر مبنای وزن خشک) و به علاوه دارای روتیک اسید ۲ و پکتیک اسید ۳ و یک ماده فرار قی آور و ساپونین است. در تخم آن در حدود ۳۵ درصد روغن وجود دارد.
خواص کورک (کبر):
- کورک، طبق نظر حکمای طب سنتی، از نظر طبیعت گرم و خشک است و ارقامی از آن که در مناطق گرمسیر می روید، خیلی خشک می باشد. بین تمام اعضای آن که گرم و خشک می باشند، فقط میوه آن گرم و تر است و ریشه و پوست ریشه آن از سایر قسمتها بیشتر گرم و خشک و از نظر خواص قوی تر است.
- از نظر خواص معتقدند که باز کننده گرفتگی های کبد و طحال است.
- جویدن پوست درختچه آن رطوبتهای دماغ را جذب می نماید و درد دندان را تسکین می دهد و اگر پوست یا تخم آن را در سرکه بجوشانید و آن سرکه را کم کم بخورند، درد دندان را تسکین می دهد و گرفتگی های دماغی را باز می کند و پاک کننده دماغ است و اگر با داروهای خوشبو مانند سنبل الطیب و اسطوخودوس خورده شود بلغم سینه را تحلیل برده و خارج می سازد و مسکن دردهای سینه است.
- اگر در نمک پرورده شود، برای تنگی سینه نافع است و اگر دم کرده آن غرغره شود، بلغم را از جهاز تنفسی دفع می کند.
- خوردن دم کرده آن مقوی احشاء و آلات داخل شکم و باز کننده گرفتگیهای کبد و طحال و مسهل خوبی برای اخلاط و مدر مؤثری برای تلخی سودا میباشد و در عین حال ضد کرم روده ها است.
- ترشح ادرار و حیض را زیاد می کند و برای باز شدن خون قاعدگی در موارد قطع آن در زنان جوان، مؤثر است.
- نیروی جنسی را افزایش میدهد و اگر نمک سود آن قبل از طعام خورده شود، ملین است و بهترین دارو برای طحال می باشد؛ خصوصا اگر با عسل و سرکه پرورده شده باشد.
- ضماد آن با آرد جو و سرکه، ورم طحال را تحلیل می برد و ترشح ادرار و حيض را افزایش میدهد.
- ضماد پوست تازه و ریشه و همچنین ضماد برگ خشک کوبیده آن، برای جراحتهای بدخیم و خشک کردن آنها خوب است.
- دردهای مفاصل، سیاتیک، نقرس و درد لگن خاصره را تسکین می دهد و برای تحلیل تورم غده مفید است.
- در طب سنتی هندوستان از پوست ریشه کبر، به عنوان تونیک، مدر، نرم کننده سینه، ضد کرم، قاعده آور و مسکن درد استفاده میشود و در موارد روماتیسم، فلج و طحال بزرگ شده و غده های توبرکولی ۱ تجویز می شود.
- از برگهای له شده آن ضمادی درست می کنند و برای تسکین درد نقرس به کار می برند.
- ریشه کبر یکی از چهار عنصر موجود در ترکیب مشهور چهار اصول (چهار ریشه) است که عبارتند از: ریشه کرفس، ریشه کبر، ریشه کاسنی، ریشه رازیانه که در اقسام بیماری های بلغمی و سوداوی کاربرد دارد.
- ریشه کبر جزء گیاهانی است که خواص و کاربرد بسیار زیادی در درمان امراض دارد و از این رو حکما کاربردهای فراوانی را برای آن در زمان انواع بیماری ها ذکر کرده اند.
- باز کننده گرفتگی های طحال و کبد است و جزء بهترین داروهای برطرف کننده مشکلات سپرز (طحال) نام برده شده است. شیخ الرئیس بوعلی سینا می فرماید: سپرز را از ماده سودایی پاک کند و بعد از آن بهبود کامل حاصل شود.
- پرورده آن با سرکه و عسل، دافع و خارج کننده سموم بدن و مدر سودا است. و همچنین ترکیب آن با ادویه های معطر مانند: سنبل الطیب، اسطوخودوس، آذخر و عسل، تحلیل برنده و خارج کننده ترشحات لزج سینه است و چون قاطع بلغم است، از این رو برای دردهای مفصلی و سیاتیک و نقرس، چه به صورت خوراکی و چه ضماد آن، نافع است .
- برگ و پوست ریشه آن از بین برنده کلیه کرم های معده و روده می باشد و همچنین پودر پوست ریشه این گیاه و یا پودر برگ خشک شده آن، برای خشک کردن زخم ها و جراحت های بدخیم مؤثر است.
- از میوه این گیاه که به خار کبر معروف است، ترشی خوشمزه ای به دست می آید که اشتها آور بوده است.
مضرات کبر:
- مصرف این گیاه برای گرم مزاجان مضر است. از این نظر باید با سنکنجین مصرف کنند.
- همچنین برای مثانه مضر است و مصلحش، انیسون و اسطوخودوس است و مصرف زیاد آن نیز برای کبد مضر است و مصلحش عسل است.
